Εκπαιδευτική Επίσκεψη στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας

 

Την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου 2023, από 12:15 έως 01:50μμ, σαράντα   μαθητές του 3^ου Γενικού Λυκείου Καλαμάτας με δυο συνοδούς εκπαιδευτικούς πραγματοποιήσαμε εκπαιδευτική επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας, το οποίο ανήκει στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με έδρα την Καλαμάτα.

Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της δράσης “Μύρτις η Αθηναία: όταν η επιστήμη και η τεχνολογία συναντούν την ιστορία”, η οποία έχει ενταχθεί στον άξονα αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας με τίτλο “Διδασκαλία, Μάθηση και Αξιολόγηση”. Υπεύθυνοι καθηγητές είναι η κα Ευαγγελία Σιαχάλου, φιλόλογος και συντονίστρια της δράσης και ο κ. Παπαζαφειρόπουλος Θεόδωρος, φυσικός. Οι μαθητές που συμμετείχαμε φοιτούμε στη Β’ τάξη του Λυκείου.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με εισαγωγική ομιλία στο αμφιθέατρο της Σχολής από τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Εργαστηρίου κα Ελένη Παλαμάρα, ώστε να κατανοήσουμε με απλά λόγια τις βασικές αρχές της επιστήμης της Αρχαιομετρίας, η οποία, πολύ γενικά, έχει αντικείμενο την εφαρμογή γνώσεων και μεθόδων από το χώρο των Θετικών Επιστημών στην αρχαιολογική έρευνα. Στόχος είναι να απαντηθούν τα ερωτήματα “τι”, “πως”, “πότε”, “που”, “γιατί”, τα οποία αφορούν σε προβλήματα χρονολόγησης, ανάλυσης υλικών, προέλευσης προϊόντων και πρώτων υλών, συντήρησης και, τέλος, αυθεντικότητας αντικειμένων. Όλοι οι συμμετέχοντες κατανοήσαμε ότι επιστήμες όπως η Φυσική, η Χημεία, η Ιατρική, η Στατιστική συνεισφέρουν στον διαθεματικό επιστημονικό κλάδο που ονομάζεται Αρχαιομετρία.

Η κα Παλαμάρα στη συνέχεια ανέπτυξε συνοπτικά τη μέθοδο χρονολόγησης την οποία εφαρμόζει το εργαστήριο, η οποία ονομάζεται Φωταύγεια. Έδωσε ως παράδειγμα εφαρμογής τη χρονολόγηση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα,σε διάφορες φάσεις κατασκευής, ανακατασκευής και συντήρησης στη διάρκεια πολλών αιώνων. Επισήμανε δε ότι η χρονολόγηση της επιτάφιας, θραυσμένης πλάκαςεπιβεβαίωσε τις ιστορικές πηγές ως προς το χρόνο ανέγερσης του πρώτου Ταφικού Μνημείου, η κατασκευή του οποίου αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Τέλος, έδωσε ένα ακόμη παράδειγμα ερευνητικού προγράμματος το οποίο ολοκλήρωσε το εργαστήριο, την ανάλυση ψηφίδων από τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, με στόχο την επιλογή της πλέον κατάλληλης μεθόδου για τη συντήρησή τους.

Στη συνέχεια υποψήφιοι διδάκτορες του Τμήματος που εκπονούν τη διδακτορική τους έρευνα στο εργαστήριο, ανέλαβαν την ξενάγησή μας σε δύο ομάδες των είκοσι παιδιών, σε δυο χώρους του εργαστηρίου (εκ περιτροπής).

Στον ένα χώρο έγινε παρουσίαση του πολωτικού μικροσκοπίου, κατάλληλου για την οπτική ταυτοποίηση ορυκτών μέσα στα υπό εξέταση υλικά,με παρατήρηση δειγμάτων από τα παιδιά και απεικόνισή τους στην οθόνη του ηλ. υπολογιστή. Ακολούθησε η παρουσίαση του πιο ακριβού οργάνου που διαθέτει το εργαστήριο, του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου σάρωσης (ScanningElectronMicroscope - SEM). Αυτό έχει δυνατότητα μεγέθυνσης περίπου x300.000 φορές, με το υπό εξέταση δείγμα να απεικονίζεται σε μεγέθυνση στην οθόνη του υπολογιστή (ασπρόμαυρη εικόνα). Το SEM διαθέτει επίσης φασματόμετρο ανάλυσης δειγμάτων, τόσο ανόργανων υλικών (πχ μέταλλο, κεραμικό, γυαλί, λίθος) όσο και οργανικών (ξύλο, ύφασμα, σπόροι, οστά). Έτσι προσδιορίζεταιη χημική τους σύσταση και απεικονίζονται σε οθόνη τα στοιχεία που βρέθηκαν (σίδηρος, χαλκός, μαγνήσιο, αργίλιο, μόλυβδος, πυρίτιο, ασβέστιο, κάλιο κλπ). Το φασματόμετρο χρησιμοποιεί μια μέθοδο ανάλυσης που ονομάζεται Φθοριομομετρία ακτίνων X(συντομογραφικά XRF) και δεν προκαλεί καταστροφή του δείγματος, ενώ απαιτεί ελάχιστη ποσότητα υλικού προς ανάλυση.

Στον δεύτερο χώρο του εργαστηρίου, παρουσιάστηκαν: 1) Ο εκτυπωτής τριών διαστάσεων (3DPrinter), που αναπαράγει τρισδιάστατα, πλαστικά αντίγραφα ακριβείας μικρών τέχνεργων (αγαλματίων, αγγείων κλπ). 2) Το φορητό όργανο ανάλυσηςXRF, το οποίο λειτουργεί με την ίδια τεχνολογία που είδαμε προηγουμένως (XRF) και μπορεί να μεταφέρεται σε χώρους εκτός εργαστηρίου, όπως στο πεδίο όπου διεξάγεται αρχαιολογική έρευνα, σε μουσεία κλπ για την επιτόπια ανάλυση αντικειμένων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που είναι αδύνατο να μεταφερθούν. 3) Όργανα μελέτης και αποτύπωσης αρχαιολογικών χώρων για τη δημιουργία ψηφιακών μοντέλων εδάφους, οικισμών, κτηρίων κλπ. Εφαρμόζονται οι πλέον σύγχρονες τεχνολογίες αποτύπωσης, που φέρουν την ονομασία Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών – GIS. Η ψηφιακή αποτύπωση και μοντελοποίηση είναι ένας τομέας, στον οποίο το εργαστήριο, επίσης, δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια.

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψη, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας και Κοσμήτορα της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών κ. Νίκο Ζαχαριά για την έγκριση της εκπαιδευτικής επίσκεψης, την κα Ελένη Παλαμάρα και όλους τους υποψήφιους διδάκτορες που μας ξενάγησαν και απάντησαν στις απορίες μας.

Επιχειρώντας μια σύντομη αποτίμηση, εκφράζοντας και την γνώμη των υπεύθυνων καθηγητών μας, θεωρούμε ότι υλοποιήθηκαν πλήρως οι δυο στόχοι που είχαμε θέσει εξ αρχής, δηλαδή: α) Η γνωριμία μας με τον διεπιστημονικό κλάδο της Αρχαιομετρίας, ώστε να διαπιστώσουμε τον τρόπο εφαρμογής των θετικών επιστημών στην αρχαιολογία και τον πολιτισμό. β) Η παρουσίαση του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας, του ρόλου που έχει στη σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα και της ερευνητικής του δραστηριότητας. Όλοι οι συμμετέχοντες μαθητές, μεταξύ άλλων, διαπιστώσαμε πως επιστημονικά πεδία που θεωρούνται «ανταγωνιστικά» συμπράττουν και συνεργάζονται με στόχο την πολιτισμική πρόοδο και το καλό της ανθρωπότητας.

Η δημοσιογραφική ομάδα του σχολείου

και οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στη δράση:
Ευαγγελία Σιαχάλου, φιλόλογος (συντονίστρια)
Θεόδωρος Παπαζαφειρόπουλος, φυσικός