ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2022-2023

Πατήστε εδώ για να δείτε το πρόγραμμα των εξετάσεων

Επίσκεψη του κ. Πέτρου Θέμελη στο 3ο ΓΕΛ Καλαμάτας

Την Παρασκευή 7 Απριλίου 2023 είχαμε την τιμή να υποδεχτούμε στο σχολείο τον καθηγητή Αρχαιολογίας και Διευθυντή της Ανασκαφής στην Αρχαία Μεσσήνη, κ. Πέτρο Θέμελη, προσκεκλημένο της ομάδας της «Μύρτιδας». Ο κ. Θέμελης, ανασκάπτοντας την Αρχαία Μεσσήνη από το 1987, έχει φέρει στο φως πολλά από τα μνημεία στα οποία αναφέρεται ο περιηγητής και γεωγράφος του 2^ου μ. Χ. αιώνα Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος περιήγησις». Μάλιστα, ο κ. Θέμελης, μιλώντας μας για την πόλη του Επαμεινώνδα, εστίασε με έμφαση στο γεγονός ότι, ενώ τα κέντρα των σπουδαίων πολιτισμών της ελληνικής προϊστορίας (Βορειοανατολικού Αιγαίου, Κυκλαδικός, Μινωικός, Ελλαδικός, Μυκηναϊκός) αναπτύχθηκαν γύρω από το Αιγαίο πέλαγος, η αρχαία Μεσσήνη είναι μια πόλη στην νοτιοδυτική Ελλάδα που «κοιτάζει» προς το Ιόνιο πέλαγος, την Αδριατική και την Ιταλία.

Την ανασκαφική περίοδο των τελευταίων οκτώ μηνών ο κ. Θέμελης με τους συνεργάτες του ανασκάπτουν το ιερό της Ίσιδος. Γι’ αυτό τον λόγο, άνοιξε εδώ μια μεγάλη παρένθεση, για να φρεσκάρει τις γνώσεις μας για την Ίσιδα. Ο Πτολεμαίος Α΄ ο Σωτήρ, γιος της Αρσινόης από την Μακεδονία, ανέλαβε μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου την διοίκηση της σατραπείας της Αιγύπτου. Επίσης, ανέκτησε το 321 π.Χ. το νεκρό σώμα του Μ. Αλεξάνδρου κατά την μεταφορά του στην Μακεδονία και το κράτησε στην Αίγυπτο, όπου τοποθετείται ο τάφος του μεγάλου ηγέτη και όπου αρχαιολόγοι από όλον τον κόσμο εντείνουν τις προσπάθειές τους, για να τον εντοπίσουν. Ο Πτολεμαίος, όπως μας είπε ο κ. Θέμελης, εξελλήνισε την Ίσιδα, η οποία ήταν αιγυπτιακή θεότητα, που συγκέντρωσε έτσι τις θαυμαστές υποστάσεις τόσο της ελληνορωμαϊκής όσο και της χριστιανικής παράδοσης. Το αιγυπτιακό ιερατείο έδωσε την Ίσιδα ως σύζυγο στον Όσιρι, ο οποίος αργότερα μετουσιώθηκε σε Σάραπη και απέκτησαν έναν γιο, τον Ώρο. Η Ίσις, όπως ήδη αναφέραμε, σταδιακά εξελληνίστηκε και την συναντάμε ως μητέρα θρηνούσα, αντίστοιχη της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, ή ως Ίσιδα Πελαγία, προστάτιδα των ναυτικών. Η αρχαιολογική σκαπάνη, λοιπόν, έφερε στο φως το ιερό της Ίσιδος στην αρχαία Μεσσήνη, το οποίο είναι ένα κτηριακό συγκρότημα μεγάλων διαστάσεων (περίπου 12 μ. μήκος, 9 μ. πλάτος και 4,5 ύψος ή μάλλον βάθος, εφόσον είναι χωμένο μέσα στην γη) και περιλαμβάνει περίπου δέκα αίθουσες. Ποια, όμως, ήταν η λειτουργία του;

Εκεί λάμβανε χώρα ένα τριετές εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όπως θα το λέγαμε σήμερα, των δεκαεπτάχρονων αγοριών, κατά το οποίο γινόταν η προετοιμασία μέσα από κατάλληλα στάδια για την ενηλικίωσή τους, ώστε να γίνουν ικανοί να δημιουργήσουν οικογένεια και να πολεμήσουν. Στην συγκεκριμένη διαδικασία στο Ιερό της Ίσιδος, οι συμμετέχοντες έπαιρναν μέρος σε αθλήματα, όπως το παγκράτιο, μια πολύ άγρια μορφή πάλης, όπου όλα τα χτυπήματα επιτρέπονται. Αυτό μας το επιβεβαιώνει ένα ψηφιδωτό που βρέθηκε σε μια από τις αίθουσες του Ιερού της Ίσιδος, στο οποίο απεικονίζονται δύο παγκρατιαστές, ένας μελαμψός, ογκώδης και χεροδύναμος και ένας άλλος ασπριδερός και πιο μαλθακός, που η απεικόνισή τους και μόνο προδικάζει την έκβαση του αγώνα. Μάλιστα το γεγονός ότι ο ένας εκ των δύο είχε τα μαλλιά του πιασμένα πίσω σε κοτσίδα, ώστε να μην μπορεί ο αντίπαλος να τον τραβήξει από τα μαλλιά, επιβεβαιώνει τον βίαιο χαρακτήρα του σκληρού αυτού αθλήματος.

Σε μία άλλη αίθουσα, όπως μας περιέγραψε ο κ. Θέμελης, βρέθηκε ένα άλλο ψηφιδωτό, στην παράσταση του οποίου απεικονίζονται τρία στοιχεία: ένας κρατήρας για κρασί, ένας πάνθηρας μαύρος - το ζώο του θεού Διονύσου - και ένας θύρσος, ένα κοντάρι δηλαδή με άνθος στο επάνω μέρος του και κορδέλες, σαν και αυτά που κρατούσαν οι μαινάδες του Διονύσου, όπως γνωρίζουμε και από άλλα ψηφιδωτά, στον ελληνικό χώρο της ίδιας περιόδου (ελληνιστικής δηλαδή). Ο συμβολισμός του ψηφιδωτού είναι ξεκάθαρος: ο Διόνυσος μέσω των τριών συμβόλων του λέει στους πιστούς: «Είμαι εδώ».

Και ποια ήταν η τελική δοκιμασία; ρωτήσαμε τον κ. Θέμελη. Οι νέοι στην τελική φάση, όταν ολοκλήρωναν τις επιμέρους δραστηριότητες, έμπαιναν σε βάρκα που οδηγούσε ένας βαρκάρης μεταξύ των αιθουσών του ιερού –ναι, καλά διαβάσατε- υπήρχε νερό στο δάπεδο του ιερού –άλλωστε πολλές κρήνες υπάρχουν στην Αρχαία Μεσσήνη- και περνούσαν από διαφορές δοκιμασίες για να πάρουν την τελική … πιστοποίηση.

Όμως θελήσαμε να μάθουμε αν υπήρχε αντίστοιχη διαδικασία και για τα κορίτσια. Όντως υπήρχε και γινόταν στο ιερό της Αρτέμιδας της Φωσφόρου, αυτής δηλαδή που έφερε φως, δηλαδή ζωή. Άρα τα κορίτσια προετοιμάζονταν να τεκνοποιήσουν και να δημιουργήσουν οικογένεια. Μάλιστα, έχουν βρεθεί περίπου έξι αγάλματα στο χώρο του συγκεκριμένου ναού, καθώς προβλεπόταν η νικήτρια να απεικονίζεται σε άγαλμα και να το δωρίζει στον ναό.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ιερό της Ίσιδος. Νότια του ιερού βρέθηκαν πέντε ή έξι τάφοι και μέσα σε έναν από αυτούς οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν οστά, που όπως αποδείχτηκε αργότερα, ανήκαν σε μια μικρόσωμη εξηντάχρονη γυναίκα, της οποίας έλειπαν τα …. περισσότερα δόντια. Οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να χρονολογήσουν το εύρημα, επειδή μέσα στον τάφο είχε τοποθετηθεί κι ένα αγγείο. Όπως μας είπε ο αρχαιολόγος, από τα νομίσματα και τα κεραμικά γίνεται ο εντοπισμός του χρόνου των ευρημάτων. Καταπληκτικό, ε; Το σώμα τάφηκε εκεί στα τέλη του 4^ου προς αρχές 5^ου αιώνα μ.Χ. Κι επειδή τότε το ιερό της εξελληνισμένης Ίσιδος είχε εγκαταλειφθεί, όπως μας είπε ο κ. Θέμελης, συμπεραίνουμε ότι οι τάφοι ήταν χριστιανικοί. Άρα, η Αυρηλία - έτσι την ονόμασε ο αρχαιολόγος – ήταν χριστιανή.

Ακολούθησε συζήτηση για την αρχαία Μεσσήνη, για το πώς χτίστηκε εκεί και για ποιον λόγο. Μιλήσαμε για τους Μεσσηνιακούς πολέμους και για την σθεναρή αντίσταση των Μεσσηνίων στην διάρκειά τους. Μιλήσαμε για τον ατρόμητο Μεσσήνιο ήρωα του Β΄ Μεσσηνιακού πολέμου Αριστομένη και για την ήττα των Μεσσηνίων, παρά το θάρρος με το οποίο πολέμησαν τους Σπαρτιάτες, αλλά και για τον Γ΄ Μεσσηνιακό πόλεμο και την οριστική ήττα των Μεσσηνίων, οι οποίοι αναγκάστηκαν από τους Σπαρτιάτες να τραπούν σε φυγή, προς την Στερεά Ελλάδα, αλλά και την Σικελία. Όταν ο Επαμεινώνδας, μετά την νίκη των Θηβαίων επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα (371 π.Χ.) - επιτυχία που του επέτρεψε να απαλλάξει την Θήβα από την σπαρτιατική ηγεμονία - ίδρυσε την Ιθώμη, που μετονομάστηκε σε Μεσσήνη, κάλεσε τους Μεσσηνίους να επαναπατριστούν. Εκείνοι ανταποκρίθηκαν κι έτσι στην ουσία απελευθέρωσε τους Μεσσηνίους από μια υποταγή περίπου 230 χρόνων στη Σπάρτη.

Γιατί όμως ο Επαμεινώνδας, ένας Θηβαίος, ίδρυσε εκεί μια πόλη Μεσσηνίων και πώς τον εμπιστεύτηκαν οι Μεσσήνιοι; Ο Επαμεινώνδας στην ουσία θέλησε να δημιουργήσει ένα ανάχωμα, για να εμποδίσει την επέκταση προς δυσμάς των Λακώνων και στηρίχθηκε στο ήδη διαμορφωμένο εθνικό αυτό-συναίσθημα των Μεσσηνίων, των οποίων το μίσος για τους Σπαρτιάτες δεν είχε ξεθυμάνει καθόλου. Όπως μας πληροφορεί πάλι ο Παυσανίας, όταν επισκέφτηκε την περιοχή της Μεσσήνης, άκουσε μια γιαγιά να τραγουδάει ένα έπος επαινετικό για τον Αριστομένη. Αυτή, λοιπόν, η παράδοση συνένωνε τους Μεσσηνίους, που μάλλον αποτελούν από τις πιο πρώιμες περιπτώσεις διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας και αυτήν την εθνική ταυτότητα αξιοποίησε κατάλληλα ο Επαμεινώνδας και ίδρυσε την αρχαία Μεσσήνη. Μάλιστα, για να δελεάσει τους Μεσσηνίους επέλεξε έναν τόπο φυσικής οχύρωσης, κάτω από το βουνό Ιθώμη, αξιοποιώντας την πιο εξελιγμένη τεχνολογία της εποχής του. Έχτισε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαιότητας, μεγαλύτερη κι από την αρχαία Αθήνα. Μια κοσμοπολίτισσα, με μεγάλο πληθυσμό, με τρία θέατρα, στάδιο, στην μέση του μεγάλης οικονομικής σημασίας «τριγώνου» Αλεξάνδρεια - Μεσσήνη - Ρώμη, στραμμένη προς τη Δύση. «Με σημερινά δεδομένα θα μπορούσε να συγκριθεί με την Βαρκελώνη» μας είπε ο κ. Θέμελης.

Μάλιστα, ολοκλήρωσε την συζήτηση μαζί μας εξηγώντας μας το ρόλο του νερού στην δημιουργία της πόλης αυτής. Δυστυχώς, όμως η πόλη κινδυνεύει από τις πλημμύρες, αν καεί ξανά η Ιθώμη, όπως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν, με ορατό το ενδεχόμενο να καλυφθεί από χώμα, όπως ακριβώς καλύφθηκε σιγά σιγά με χώμα μετά τον 4^ο αι. μ.Χ., οπότε η πόλη σταδιακά ερημώθηκε. Γι΄ αυτό, εμείς η νέα γενιά, που φέρουμε την ευθύνη για όλα τα αρχαιολογικά μνημεία, οφείλουμε να δραστηριοποιηθούμε, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε την αξία της πόλης της Αρχαίας Μεσσήνης για τον πολιτισμό μας και για το μέλλον μας, καθώς αποτελεί πόλο έλξης τουριστών, και να ζητήσουμε υποστήριξη από την UNESCO για την προστασία του σπουδαίου αυτού για την ιστορία και την πολιτιστική μας ταυτότητα χώρου.

Η δημοσιογραφική ομάδα του σχολείου

και οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στη δράση:

Ευαγγελία Σιαχάλου, φιλόλογος (συντονίστρια)
Θεόδωρος Παπαζαφειρόπουλος, φυσικός